notatki-studenckie.pl

Na politykę budżetową i monetarną można spojrzeć w ujęciu szerszym i węższym:

Ujęcie węższe – Cele polityki budżetowej i monetarnej wykazują znaczne różnice; celem polityki fiskalnej jest zapewnienie potrzebnych państwu dochodów, a więc zaspokojenie popytu państwa na pieniądz; celem pieniężnej zaś – obrona i regulacja podaży pieniądza krajowego i zapewnienie bezpieczeństwa waluty krajowej względem zagranicy.

Ujęcie szersze – Obie polityki mają wspólny cel, a jest nim stabilizacja sytuacji gospodarczej kraju.

1. Polityka budżetowa (fiskalna)

Jest to odpowiedni dobór źródeł i metod gromadzenia dochodów publicznych, jak też kierunków i sposobów realizacji wydatków publicznych dla osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych ustalonych przez właściwe organy publiczne.

Głównymi instrumentami oddziaływania polityki fiskalnej są:
– przychody budżetu (podatki pośrednie i bezpośrednie, składki na ubezpieczenia społeczne,
dochody sektora państwowego, transfery zagraniczne),
– wydatki (wydatki na zakup dóbr i usług, transfery bieżące – renty, emerytury, zasiłki,
oprocentowanie długu publicznego, inwestycje rządowe, subsydia i transfery kapitałowe
do przedsiębiorstw, transfery zagraniczne).

Głównymi celem polityki fiskalnej jest stabilizacja gospodarcza, czyli zapewnienie stabilności poziomu cen, pełnego zatrudnienia i zrównoważonego wzrostu gospodarczego.
Rodzaje polityki fiskalnej:
• aktywna,
• pasywna,
• ekspansywna,
• restrykcyjna.

Polityka aktywna
Polega na stosowaniu przez rząd wybranych środków, aby przeciwdziałać cyklicznym fluktuacjom oraz stabilizować ceny i ograniczać bezrobocie. W tych celach stosuje się:
• Zmiany stawek i struktury podatków (z tym wiąże się zagadnienie krzywej Laffera)
• Zmiany wydatków na roboty publiczne i prace interwencyjne,
• Ogólne rozszerzenie lub ograniczenie roli państwa.
Działanie te wymagają każdorazowo decyzji administracyjnej i zmian legislacyjnych w programach budżetowych.

Polityka pasywna
Związana jest z działaniem automatycznych stabilizatorów koniunktury, czyli wydatków i przychodów rządowych, które podczas recesji gospodarczej bez jakichkolwiek decyzji lub działań polityki gospodarczej prowadzą do zwiększania deficytu budżetowego (lub zmniejszenia nadwyżki).

Do głównych automatycznych stabilizatorów koniunktury zalicza się:
• Automatyczne zmiany we wpływach podatkowych od dochodów osobistych, zysków przedsiębiorstw, podatków pośrednich,
• Świadczenie socjalne (zasiłki dla bezrobotnych, ubezpieczenia społeczne),
• Programy podtrzymywania cen rolnych.

Oddziaływanie automatycznych stabilizatorów jest skuteczniejsze w odniesieniu do dochodów wiążących się z popytem konsumpcyjnym, a nie inwestycyjnym. Nie są one skuteczne w warunkach zakłóceń o charakterze strukturalnym, w szczególności występujących po stronie podażowej. Złożony jest również problem synchronizacji działania stabilizatorów z cyklem koniunkturalnym.

Polityka ekspansywna
Prowadzi do zwiększenia zagregowanego popytu w gospodarce dzięki zwiększeniu autonomicznych wydatków rządowych i/lub obniżeniu podatków. Zmniejszenie obciążeń podatkowych może się dokonać poprzez automatyczne przechodzenie do niższych przedziałów dochodowych lub poprzez celowe ustalenie niższych stawek podatkowych.

Polityka ekspansywna wykorzystywana jest do likwidacji luki deflacyjnej.

Z tym rodzajem polityki wiąże się zjawisko efektu wypierania, czyli ograniczenia wielkości popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora prywatnego pod wpływem wzrostu wydatków państwa, który powoduje zwiększenie rozmiarów popytu globalnego i w konsekwencji – wzrost stopy procentowej.

Polityka restrykcyjna
Prowadzi do zmniejszania zagregowanego popytu w gospodarce dzięki zmniejszeniu autonomicznych wydatków rządowych i/lub podwyższaniu podatków. Zwiększanie obciążeń podatkowych dokonuje się poprzez przechodzenie do wyższych przedziałów dochodowych lub poprzez celowy wzrost stawek podatkowych.
Służy do zamykania luki inflacyjnej.

2. Polityka monetarna (pieniężna, pieniężno-kredytowa)
Jest to użycie podaży pieniądza zmierzające do osiągnięcia określonych celów gospodarczych. Prowadzi ją bank centralny danego państwa. Zmierza do wspierania rozwoju gospodarczego i stabilizowania gospodarki poprzez regulowanie rozmiarów i ceny kredytów.

Do głównych instrumentów polityki monetarnej należą:
• Stopa procentowa,
• Stopa rezerw obowiązkowych,
• Operacje otwartego rynku,
• Kurs walutowy.

Stopa procentowa
Bank centralny ustala poziom stóp redyskontowej i lombardowej, jednak tylko ta pierwsza ma istotne znaczenie dla działań w ramach polityki monetarnej.

Redyskontowa – stopa, po której banki komercyjne zaciągają kredyty w banku centralnym. Jej poziom wpływa na poziom stopy dyskontowej, po której klienci tych banków zaciągają w nich kredyty.
Proces podnoszenia stopy redyskontowej nazywamy restrykcyjna polityką monetarną, obniżanie – ekspansywną.

Wzrost stopy procentowej powoduje:
• Spadek rezerw banków komercyjnych i ich działalności kredytowej,
• Wzrost kosztów pożyczek dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych,
• Wzrost kosztów alternatywnych dla właścicieli walorów nie przynoszących dochodów,
• Wyższe oprocentowanie kart kredytowych i wyższe koszty przekroczenia limitu stanu konta bankowego,
• Spadek wartości obligacji państwowych,
• Umocnienie wartości waluty krajowej.

Stopa rezerw obowiązkowych
Jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką banki komercyjne muszą utrzymywać w banku centralnym. Jej podwyższanie lub obniżanie przez bank centralny wpływa na rozszerzanie lub zawężanie akcji kredytowej.
Wyższy wskaźnik rezerw obowiązkowych wymusza utrzymywanie większej części aktywów w formie gotówki lub w postaci nieoprocentowanych wkładów w banku centralnym. Aktywa te nie mogą być przeznaczone na działalność kredytową i proces kreacji pieniądza ulega zahamowaniu, a aktywność gospodarcza się kurczy i spadają dochody.
Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych powoduje większą aktywność kredytową banków komercyjnych, wzrost ilości pieniądza w obiegu, zwiększenie popytu globalnego i ożywienie gospodarcze.

Operacje otwartego rynku
Zmiany ilości pieniądza wynikające z kupna lub sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny na otwartym rynku. Kupno papierów wartościowych zwiększa rezerwy gotówkowe banków komercyjnych, to zwiększa z kolei obieg pieniądza i stwarza możliwości wystąpienia bodźców inflacyjnych.

Powyższe instrumenty polityki monetarnej nazywa się pośrednimi, ponieważ działają za pośrednictwem rynku. Jednak zdarza się, że mechanizm rynkowy nie jest w stanie zapewnić racjonalnego przepływu strumieni pieniężnych. Wówczas stosuje się bezpośrednie instrumenty sterowania bankami, np.:
• Kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek,
• Kontrola stóp procentowych,
• Polityka selektywnych wskaźników rezerwowych,
• Wprowadzenie maksymalnego oprocentowania wkładów terminowych i oszczędnościowych.

3. Powiązania pomiędzy polityką budżetową i monetarną – model IS-LM
Krzywa IS – zbiór różnych kombinacji dochodu i stopy procentowej, przy których rynek dóbr znajduje się w równowadze.

Krzywa LM – zbiór różnych kombinacji stopy procentowej i dochodu, przy których rynek pieniężny znajduje się w równowadze.

Równowaga gospodarcza występuje tylko wówczas, gdy w równowadze znajdują się oba rynki przy tym samym poziomie dochodów i stopy procentowej. Graficznie przyjmuje to formę przecięcia się krzywych IS i LM.

Polityka fiskalna: oddziałuje na rynek dóbr, co powoduje zmiany w położeniu krzywej IS na wykresie, ekspansywna – przesunięcie w górę, restrykcyjna – w dół.

Polityka monetarna: oddziałuje na rynek pieniądza, co powoduje zmiany w położeniu krzywej LM na wykresie, ekspansywna – przesunięcie w dół, restrykcyjna – w górę.

Polityka pieniężna jest względnie skuteczna, jeśli krzywa IS jest płaska (popyt inwestycyjny i eksport netto są bardzo wrażliwe na stopy procentowe), natomiast krzywa LM jest stroma (popyt na pieniądz jest niewrażliwy na zmiany stóp procentowych). Dlatego wg Keynesa polityka monetarna jest skuteczniejsza przy tzw. schładzaniu gospodarki, gdyż niskie stopy procentowe są tylko jedną z zachęt do inwestowania, a wysokie skutecznie odstraszają inwestorów.

Polityka fiskalna jest skuteczniejsza przy stromej krzywej IS (inwestycje i eksport netto niewrażliwe na zmiany stóp procentowych) lub płaskiej krzywej LM (bardzo wrażliwy popyt na pieniądz). Dlatego też Keynes uważał, że polityka budżetowa jest bardziej skuteczna przy ożywianiu gospodarki, ponieważ oddziałuje na popytową jej stronę.