notatki-studenckie.pl

Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej zatwierdzany na okres jednego roku. To finansowy system ogólnonarodowego rachunku działalności gospodarczej państwa w ramach jego polityki ekonomicznej.

Na tle celów i funkcji bardziej szczegółowych, budżet państwa można określić jako:
• Systematyczny, bilansowo i wartościowo sporządzony rachunek narodowy zawierający dochody i wydatki państwa z tytułu jego polityki gospodarczej prowadzonej w skali roku wraz z końcowym saldem tej działalności
• Kasę państwa, która gromadzi z jednej strony dochody od podmiotów gospodarczych i ludności, a z drugiej strony określa i obejmuje wydatki państwa na cele gospodarki i społeczeństwa
• Finansowy wyraz działalności społeczno-gospodarczej państwa, która ma swoje dochody i wydatki i może być dochodowa, zrównoważona lub deficytowa

Dochody budżetowe pochodzą z działalności gospodarczej prowadzonej w kraju i za granicą przez różne podmioty (prywatne, publiczne, gospodarstwa domowe). Dochody te wpłacane są do budżetu w postaci podatków i opłat. Są one formą ceny płaconej za wartość świadczonych przez państwo dóbr i usług na rzecz ludności i podmiotów gospodarczych w takich dziedzinach, jak: bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, administracja, sądownictwo, infrastruktura ekonomiczna (komunikacja, łączność, energetyka, itd.), a także źródłem pokrycia kosztów za prowadzoną przez państwo działalność w sferze szeroko rozumianych usług społecznych (m.in. opieka zdrowotna, oświata, kultura i sztuka, renty i emerytury, itp.)

Podstawowym źródłem dochodów budżetowych są zwykle krajowe dochody z podatków pośrednich (VAT, akcyza) i bezpośrednich (podatek dochodowy od osób fizycznych, prawnych i podatek majątkowy – od wzrostu wynagrodzeń). Pewną część budżetu stanowią dochody niepodatkowe (ok. 10-12%): cła i opłaty graniczne, dywidendy od udziałów i akcji państwa w przedsiębiorstwach i inne dochody krajowe (z prywatyzacji przedsiębiorstw) oraz dochody zagraniczne.

Wydatki budżetowe to gł. wydatki bieżące oraz część wydatków na cele rozwojowe (inwestycje majątkowe, zakupy i inne działania rozwojowe), zw. też wydatkami majątkowymi. Wydatki bieżące przeznaczane są gł. na funkcjonowanie wielu dziedzin usług społecznych i świadczeń dla różnych grup ludności (ochrona zdrowia, oświata,, nauka, renty, itd.) oraz na pokrycie długów zagranicznych i krajowych (spłata zaciągniętych przez państwo pożyczek w bankach i u ludności w postaci kredytów, wykupionych obligacji lub innych papierów wartościowych na pokrycie deficytu budżetowego). Największą pozycję wydatków budżetowych stanowią zwykle funkcjonowanie i utrzymywanie tzw. sfery budżetowej.
Akty prawne określające dochody i wydatki budżetowe mają postać ustaw, np.: ustawy tworzące system podatkowy, prawo celne, ustawy o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w sferze budżetowej, ustawa o zatrudnieniu i bezrobociu, itp.

Funkcje budżetu państwa :
– fiskalna – gromadzenie dochodów budżetowych
– redystrybucyjna – umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, inaczej: wielkości i struktury końcowych dochodów indywidualnych ludności w stosunku do jej dochodów pierwotnych (progresywne opodatkowanie, świadczenia społeczne)
– stymulacyjna – wydatki i dochody budżetowe oddziałują na życie gospodarcze i społeczne
Oprócz budżetu centralnego występują budżety władz terenowych i samorządowych, dla których poza środkami z budżetu centralnego, głównymi źródłami dochodów są podatki terenowe (podatek rolny, od nieruchomości, opłaty skarbowe, itd.).
Polityka budżetowa to główny segment polityki finansowej państwa, której przedmiotem jest tworzenie warunków ekonomiczno-finansowych do sprawnego funkcjonowania i zrównoważonego rozwoju gospodarki (sposoby gromadzenia dochodów i kierunki ich wydatkowania).

Zasady polityki budżetowej:
– rocznego budżetowania – plan dochodów i wydatków obejmuje okres 1 roku
– zupełności – budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa
– jedności – wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu
– jawności – budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości
– równowagi budżetowej – polega na dążeniu do tego, by dochody były wystarczające do pokrycia wydatków
Naruszenie równowagi między dochodami a wydatkami państwa ma często bardzo poważne konsekwencje dla gospodarki. Jeżeli wydatki przekroczą wysokość wpływów, wystąpi deficyt budżetowy, a fundusze na jego pokrycie trzeba pożyczyć – państwo żyje wówczas „na kredyt”. Jeśli deficyt budżetowy pokrywa się drukując dodatkowe pieniądze, powoduje to wzrost inflacji.

Efekt wypychania (crowding out effect) wydatków prywatnych przez wydatki publiczne.
Konsekwencją deficytu budżetowego jest wzrost zapotrzebowania rządu na kredyt. Taki wzrost popytu na rynku kapitałowym powoduje wzrost stopy procentowej. W tej sytuacji reakcją sektora prywatnego jest odkładanie popytu na inwestycje lub spadek popytu konsumpcyjnego.