Mechanizm powstawania nierównowagi podażowej
I. Ceny stałe
Nierównowaga podażowa charakteryzuje gospodarkę rynkową i cechuje się stałą nadwyżką podaży nad popytem. Celem przedsiębiorcy w gospodarce rynkowej jest maksymalizowanie zysku, czyli różnicy między kosztem a uzyskanym utargiem. Gdyby koszty rosły w tym samym tempie, co wzrost produkcji, ekspansja nie byłaby od tej strony przez przedsiębiorstwa hamowana. Tak jednak nie jest. Koszt krańcowy najpierw spada, jednak później rośnie. W tej prawidłowości zawarte są hamulce rozwoju produkcji przy niezmiennych cenach i niezmiennym majątku produkcyjnym. Przy bardzo niskich rozmiarach produkcji koszt krańcowy jest wyższy od przeciętnego utargu, co oznacza, że do momentu osiągnięcia produkcji równej A, przedsiębiorstwo ponosi straty. Po przekroczeniu tego punktu każda następna jednostka produkcji przynosi zysk, co po przekroczeniu progu B równoznaczne jest z wyrównaniem kosztu i zysku. Bardzo istotnym problemem są zmiany zysku krańcowego. Zysk krańcowy, czyli osiągnięty dzięki sprzedaży kolejnej jednostki produktu jest początkowo coraz większy, a po przekroczeniu rozmiaru produkcji C zaczyna maleć. Zwiększenie wytwarzania ponad C nie jest opłacalne, gdyż każdy następny sprzedany produkt przynosi straty, a zatem zmniejsza globalny zysk. Gdy produkcja przedsiębiorstwa rynkowego osiąga punkt D mówimy, iż osiągnęło ono punkt równowagi. Przy założeniu stałych cen i stałym majątku produkcyjnym, przedsiębiorstwo może zwiększyć zysk przez obniżenie kosztów. Może się on odbywać przez nacjonalizację metod wytwarzania, choć w ustabilizowanej gospodarce rynkowej nie odgrywa to większej roli, albo poprzez instalowanie tańszych w eksploatacji maszyn lub maszyn opłacalnie zastępujących siłę roboczą. Zysk maksymalny zwiększa się dzięki obniżeniu kosztów i zwiększeniu rozmiarów opłacalnej produkcji. W gospodarce rynkowej odbywa się nieustanny ruch w tej dziedzinie. Obniżanie kosztów nie jest na ogół rekompensowane zwiększonymi zakupami. Jeśli więc wszyscy postępują w ten sposób, popyt globalny stale charakteryzuje się tendencją do słabnięcia, np. z uwagi na fakt, że siła robocza jest najbardziej mobilnym kosztem. Kapitalista obniżając koszty redukuje zatrudnienie. Jeżeli w ślad za nim pójdą inne przedsiębiorstwa, siła nabywcza konsumentów maleje.
II. Ceny zmienne
Rozpatrując punkt równowagi przedsiębiorstwa przy założeniu cen zmiennych można zauważyć, że przedsiębiorca dążąc do maksymalizacji zysku wykorzysta każdą okazję do podniesienia cen. Pojawi się ona w przypadku, gdy wzrośnie popyt. Jednym z powodów wzrostu popytu może być pojawienie się zasobów pieniężnych nabywców. Na taki wzrost popytu przedsiębiorca reaguje podniesieniem ceny. Cena chwilowo zbyt niska natychmiast zostaje ustalona na poziomie przynajmniej równoważącym podaż i popyt. Osłabienie popytu nie pociąga za sobą natychmiastowej obniżki cen, gdyż jest to niezgodne z dążeniem przedsiębiorcy do maksymalizacji zysku. Jeśli założymy wyróżnione dwie tendencje – otrzymamy nierównowagę podażową jako chroniczną przypadłość gospodarki rynkowej.