Społeczno-ekonomiczne skutki degradacji środowiska
Dynamiczny rozwój gospodarczy w połączeniu z szybkim wzrostem liczby ludności powoduje nadmierne wykorzystanie i obciążenie przyrodniczego środowiska życia człowieka. Wzrost industrializacji, urbanizacji i motoryzacji oraz chemizacja rolnictwa i gospodarstwa domowego prowadzą do zatruwania wód i powietrza, degradacji gleb, niszczenia flory i fauny. Nasila się oddziaływanie hałasu i promieniowania. Wszystko to powoduje naruszenie biologicznej równowagi w przyrodzie.
Dominujący na świecie kierunek działalności gospodarczej, traktujący środowisko jako „naturalny rezerwuar”, z którego można czerpać bezkarnie, i do którego można odprowadzać nieograniczoną ilość odpadów, spowodował kryzys ekologiczny i powstanie barier środowiskowych, ograniczających w dużym stopniu rozwój gospodarczy. Korzystanie ze środowiska przynosi nie tylko zamierzone efekty gospodarcze i społeczne, ale powoduje także gwałtowne zmniejszanie się ilości zasobów, zakłócenia w stanie równowag ekologicznej oraz nieodwracalne zmiany w środowisku, przynoszące ewidentne szkody i straty, które są skutkiem nieracjonalnego wykorzystywania darów natury.
Rozwój społeczno-gospodarczy nie jest możliwy bez zmian środowiska przyrodniczego. Zmiany te mogą wynikać z niezbędnego dla rozwoju kształtowania środowiska bądź być skutkiem degradacji środowiska przyrodniczego. Jednak nie każda zmiana, powstająca jako skutek działań człowieka, jest równoznaczna z degradacją środowiska. Kształtowanie środowiska przyrodniczego, które umożliwia wzrost gospodarczy, to takie zmiany, które powodują podwyższenie walorów użytkowych elementów środowiska i całego ekosystemu. Można je więc utożsamiać z racjonalną gospodarką zasobami środowiska. Natomiast degradacja środowiska przyrodniczego to zmiany, które powodują w efekcie obniżenie jakości walorów użytkowych środowiska, pogarszają warunki gospodarowania, zamieszkania i rekreacji.
Przy utracie dóbr naturalnych społeczeństwo jest zmuszone do ponoszenia dodatkowych wydatków, w celu ich odtworzenia (np. usuwanie skutków zanieczyszczeń). Wydatki te są traktowane jako część tworzonego dochodu narodowego. Niestety, degradacja środowiska jest często traktowana jako sposób na zwiększenie dochodu narodowego.
Szkody spowodowane zanieczyszczeniem środowiska lub poszczególnych komponentów środowiska, to znaczy wprowadzaniem do niego obcych substancji gazowych, ciekłych lub stałych, powodujących zmiany w jego naturalnym stanie, oznaczają niekorzystne zmiany w cechach użytkowych środowiska naturalnego. Prowadzi to do obniżenia parametrów jego jakości, a co za tym idzie, do zmniejszenia jego przydatności do celów produkcyjnych lub bezpośrednio konsumpcyjnych.
Ekonomiczne skutki degradacji środowiska objawiają się przede wszystkim w:
- uszczupleniu majątku narodowego na skutek uszkodzenia lub zniszczenia różnego rodzaju dóbr ekonomicznych i społecznych, np. uszczuplenie wartości lasów, spadek ich produkcyjności,
- utracie określonych możliwości wytwórczych, spowodowanych zanieczyszczeniem bądź przekształceniem różnych elementów środowiska, np. pogorszeniu możliwości produkcyjnych gleby, a nawet wyłączeniu jej z użytkowania i kosztach jej rekultywacji,
- obciążeniu dochodu narodowego zwiększonymi nakładami na różne procesy produkcyjne i konsumpcyjne, np. wzroście nakładów na doprowadzenie wody zdatnej do picia w aglomeracjach miejskich,
- niszczeniu szaty roślinnej,
- pogarszaniu warunków hodowli,
- zatruciach zwierząt hodowlanych,
- zatruciach żywności.
Zagrożenia społeczeństwa, wynikające z zanieczyszczenia środowiska, przejawiają się w:
- pogorszeniu warunków zdrowotnych ludności, np. wzroście zachorowalności i konieczności ponoszenia wydatków na leczenie chorób górnych dróg oddechowych w regionach o nadmiernie zanieczyszczonym powietrzu,
- przedwczesnych zgonach,
- zagrożeniach epidemiologicznych,
- porażeniach radioaktywnych,
- utracie miejsc wypoczynku i rekreacji,
- wzroście śmiertelności niemowląt.
Skutki degradacji środowiska przyrodniczego można rozpatrywać także jako skutki bezpośrednie i pośrednie. Bezpośrednie skutki pojawiają się w elementach środowiska przyrodniczego i sprowadzają do zmian ilości oraz jakości (struktury fizyczno-chemicznej) wody, gleby, powietrza, zasobów biotycznych, rzeźby terenu i krajobrazu. Można je traktować jako szkody ekologiczne niewymierne bądź trudno wymierne w formie ekonomicznej. Skutki te nie były wartościowane w ekonomii i nie wchodziły do rachunku ekonomicznego inwestycji czy działalności gospodarczej.
Skutki pośrednie mają postać strat gospodarczych i społecznych. Straty gospodarcze to szkody wyrażone w pieniądzach (np. przyspieszenie korozji maszyn i niszczenia elewacji budynków, spadek plonów). Straty społeczne to trudno wymierne szkody w sferze warunków życia i zdrowia ludności. Pośrednie skutki degradacji środowiska przyrodniczego mogą być uwzględniane w rachunku ekonomicznym.