notatki-studenckie.pl

Koncepcja rachunku opiera się na dwóch zasadach: maksymalizacji efektu i minimalizacji nakładu. Rachunek ekonomiczny:
→ powinien poprzedzać podjęcie decyzji o sposobie realizacji określonego celu
→ polega na liczeniu nakładów (kosztów) i efektów różnych alternatyw działania zmierzającego do osiągnięcia celu, przy czym alternatywy muszą uwzględniać realnie występujące warunki działania
→ powinien stwarzać możliwości dokonania najlepszego wyboru z punktu widzenia określonego kryterium
→ nie musi być jedyną przesłanką decyzji
→ traci swój sens w przypadku tylko jednego możliwego rozwiązania.

Ze względu na zasięg rozróżniamy rachunek ekonomiczny:
→ makroekonomiczny – w skali całej gospodarki jak i w przypadku podejmowania decyzji przez niższe szczeble zarządzania, jeśli ich wyniki są bezpośrednio ujmowane w bilansach gospodarki narodowej np. monopoliści
→ mikroekonomiczny – dokonywany na szczeblu przedsiębiorstw

Ze względu na to, że podejmowanie decyzji może odbywać się w różnych warunkach, stopień trudności procesu decyzyjnego zależy od warunków w jakich się ono odbywa. Wyróżniamy następujące warunki:
Pewności – każde działanie prowadzi do określonego celu
Ryzyka – każde działanie prowadzi do różnego rodzaju wyników o zbliżonym prawdopodobieństwie
Niepewności – wynikiem działań jest zbiór możliwych wyników jednak ich prawdopodobieństwa nie są znane.

Rodzaj decyzji wyznacza stopień wykorzystania rachunku ekonomicznego w celu ich racjonalizowania. W podejmowaniu decyzji można wyróżnić dwa rodzaje stosowanych metod:
Ekonomiczne – mające na celu optymalizację efektów ekonomicznych. Ważną rolę odgrywa rachunek ekonomiczny, rachunek kosztów i kalkulacje wynikowe, analiza ekonomiczna
Psychologiczne – mówimy o nich gdy zamiast analizy ilościowej stosowana jest analiza jakościowa oparta na subiektywnej ocenie lub gdy zamiast optymalizacji mowa jest o satysfakcji.

Na tryb podejmowania decyzji składają się następujące fazy:
→ rozpoznanie – faza wstępna, w której następuje identyfikacja i wstępna analiza problemu mającego stanowić przedmiot decyzji
→ wnioskowanie – faza koncepcyjna, polega na opracowaniu możliwych wariantów rozwiązań rozpoznanego problemu
→ analiza porównawcza – w której następuje konfrontacja uzasadnień, pozytywów i negatywów poszczególnych rozwiązań przygotowanych w fazie wnioskowania
→ dokonanie wyboru – podjęcie decyzji.
W każdej z tych faz może znaleźć zastosowanie rachunek ekonomiczny.

Rachunek wykorzystać można również do określenia racjonalności decyzji, jednak jego zastosowanie może mieć jedynie miejsce w odniesieniu do decyzji dotyczących przedsięwzięć gospodarczych w których można określić zakres przedmiotowy, cel oraz ustalić efekty i nakłady związanych z ich realizacją. W przedsiębiorstwach handlowych są to przede wszystkim przedsięwzięcia związane z gospodarką towarową, działalnością inwestycyjną i remontową, organizowaniem określonych procesów.

Elementy rachunku ekonomicznego
☺ Warunki działania – zakreślają granice wolności wyboru wariantów realizacji określonego przedsięwzięcia. Składają się na nie: warunki wewnętrzne – warunki w jakich realizowana jest działalność gospodarcza przedsiębiorstwa określona przez jego zasoby materialne i finansowe; warunki zewnętrzne – określone przez przepisy regulujące poszczególne dziedziny działalności przedsiębiorstwa, limity (określają dopuszczalne granice zużycia niektórych środków lub wykorzystania funduszów), parametry ekonomiczne (ceny, marże umożliwiające przedstawienie kosztów jako rezultatu zużycia czynników wytwórczych i efektów w postaci zysku);
☺ Nakłady – występują w związku z tym, że realizacja każdego przedsięwzięcia gospodarczego wiąże się z zużyciem czynników wytwórczych w postaci pracy ludzkiej i środków rzeczowych;
☺ Określenie efektów – można je podzielić na: określone miernikami wartościowymi w postaci utargu, marży lub zysku; określone miernikami ilościowymi np. tony, tonokilometry; niemierzalne np.. wzrost sprawności organizacyjnej. Mimo, że pozostają one poza rachunkiem ekonomicznym muszą być brane pod uwagę przez podejmującego decyzję.
☺ Kryterium wyboru – stanowi podstawowy element rachunku, ponieważ od prawidłowości jego doboru zależy w znacznej mierze poprawność rachunku, jak również stopień zintegrowania celów przedsiębiorstwa. Na jego szczeblu kryterium wyboru w rachunku stanowią zazwyczaj zastępcze cele gospodarowania.

Metody rachunku ekonomicznego
Przy przeprowadzaniu rachunku ekonomicznego można wyróżnić dwie grupy czynności:
Czynności koncepcyjno – analitycze – czyli ustalenie przedmiotu rachunku ekonomicznego oraz danych liczbowych i mierników charakteryzujących rozpatrywane przedsięwzięcie gospodarcze, przedstawienie przyszłych rozwiązań wraz z charakterystyką skutków, ustaleniu kryteriów wyboru wariantów rozwiązań;
Czynności obliczeniowe – wybór wariantu rozwiązania danego przedsięwzięcia z zastosowaniem przyjętej metody rachunku ekonomicznego, którą stanowią metody przeprowadzania obliczeń pozwalające na wybór odpowiedniego, najkorzystniejszego wariantu z punktu widzenia określonego kryterium wyboru.
W zależności od sposobu postępowania mającego doprowadzić do wyboru wariantu najkorzystniejszego, wyróżniamy:
A Metody kalkulacyjne – polegające na konstruowaniu wielu wariantów technik realizacji określonego przedsięwzięcia, zestawieniu nakładów i efektów odrębnie dla każdego wariantu oraz na odrzuceniu wariantów niekorzystnych i wybraniu najlepszego z punktu widzenia przyjętego kryterium wyboru. Wyróżniamy wiele metod kalkulacyjnych w zależności od przyjętego kryterium:
∴ Metoda kalkulacyjna bilansowa – kryterium wyboru jest zysk (koszty oraz kwota zysku liczone oddzielnie dla każdego wariantu; do realizacji – wariant z najwyższą kwotą zysku)
∴ Metoda kalkulacyjna kosztów jednostkowych – kryterium wyboru jest kwota kosztów przypadająca na jednostkę efektu przedsięwzięcia wyrażona przy zastosowaniu miernika ilościowego (koszty liczone dla każdego wariantu i ustala się koszty przypadające na jednostkę będącą ilościowym miernikiem efektu, wybiera się wariant z najniższymi kosztami jednostkowymi)
∴ Metoda kalkulacyjna kosztów porównawczych – kryterium jest ogólna suma kosztów przedsięwzięcia a efekt mierzony w kategoriach ilościowych (koszty liczone dla każdego wariantu a efekty ujęte w sposób opisowy przy wykorzystaniu wzorców i norm; do realizacji wariant zapewniający osiągnięcie ujętych opisowo efektów bez przekroczenia wzorca czy normy)
∴ Metoda kalkulacyjna liczenia efektywności ekonomicznej – kryterium jest stosunek efektów do kosztów lub odwrotnie (liczone oddzielnie do każdego wariantu; realizacja wariantu, w którym ten stosunek jest najkorzystniejszy)
B Metody optymalizacyjne – polegają na tworzeniu modelu matematycznego odzwierciedlającego prawidłowości rządzące danym przedsięwzięciem wyrażone w postaci wielkości niezależnych od przedsiębiorstwa i wielkości zależnych. Metody te dzielimy na:
∴ Liniowe – stosowane do przedsięwzięć dających się opisać za pomocą takich parametrów jak funkcja celu i warunki ograniczające, które pozostają w liniowej zależności z poszukiwanym rozwiązaniem
∴ Nieliniowe – stosowane, gdy zależności między przyjętymi do modelu parametrami nie są liniowe.

Analiza ekonomiczna a rachunek ekonomiczny
Między analizą a rachunkiem istnieje ścisły związek prowadzący do wzajemnego uzupełnienia. Wymogiem stawianym analizie jest konieczność powiązania jej z rachunkiem i przewidywanie na jej podstawie tendencji zamierzeń i skutków działalności w przyszłości. Problemem staje się określenie granicy pomiędzy rachunkiem a analizą.
Rachunek:
– poprzedza decyzję o sposobie realizacji określonego celu (powinien być sporządzony przed podjęciem decyzji)
– polega na liczeniu nakładów i efektów rozmaitych alternatyw zmierzających do osiągnięcia celu
– stwarza możliwości dokonania wyboru najlepszej alternatywy z punktu widzenia określonego kryterium
Analiza ekonomiczna:
– polega na selekcjonowaniu, weryfikowaniu i opracowywaniu danych liczbowych i opisowych charakteryzujących działalność przedsiębiorstwa w zakresie i formie niezbędnej dla racjonalnego kierowania tą działalnością.
Powiązania analizy i rachunku w przedsiębiorstwie polegać powinny na tym, że rachunek mający doprowadzić do wyboru najbardziej racjonalnego rozwiązania konkretnego przedsięwzięcia, powinien być oparty na ustaleniach analizy ekonomicznej. Analiza natomiast powinna być wykorzystywana do sprawdzania i oceny zrealizowanych przedsięwzięć oraz do sprawdzania i oceny rachunku ekonomicznego, który stanowi podstawę realizacji tych przedsięwzięć.